Brein meesterschilder ontrafeld
Ons leven wordt vandaag de dag beheerst door technologische innovaties. Op straat zijn mensen drukker met hun mobiele telefoons dan met het verkeer. Robots nemen het werk van mensen over en doen het werk sneller en beter. Nieuwe DNA-technieken maken het mogelijk jarenoude misdrijven alsnog op te lossen. Google weet meer van ons dan wijzelf. Het Internet of Things maakt dat mensen in de toekomst waarschijnlijk meer met apparaten zullen communiceren dan met elkaar. Hoewel het discutabel is of al deze ontwikkelingen ook positief bijdragen aan ons welzijn, lijken de ontwikkelingen niet te stuiten.
Kunst of wetenschap?
Technologie heeft ook grote impact op kunst en wat we weten over onze meesterschilders en hun schilderijen. Al deze ontwikkelingen maken ook dat het vak van restaurator aan verandering onderhevig is. We zijn veel beter in staat om te analyseren wat voor verf en materialen gebruikt zijn en wat de impact is van de tijd op het schilderij. Betere technieken komen beschikbaar die ons in staat stellen om schilderijen nog beter te kunnen analyseren en restaureren.
Door deze ontwikkelingen zijn de grenzen tussen kunst en wetenschap ook steeds meer aan het vervagen. Een veel gestelde vraag is dan ook: kunnen we het brein van onze meesterschilders ontrafelen? Onderstaand doen we enkele pogingen.
Een nieuwe Mondriaan
Als eerste nemen we Mondriaan onder de loep. Mondriaan is bekend geworden door zijn abstracte schilderijen met minimalistisch gebruik van kleuren en vlakken. Allemaal hebben we weleens iemand horen zeggen “maar dat kan toch iedereen” of stiekem zelf gedacht “dat kunnen mijn kinderen beter”. Begrijpelijk, maar niet terecht. Door zijn gebruik van kleur en structuur weet Mondriaan een perfecte balans te creëren in zijn schilderijen.
Wiskundig algoritme
Zijn die structuren ook te vangen in (wiskundige) regels? Zo ja, dan kunnen we met die regels wellicht ook zelf een nieuwe Mondriaan maken. Dit was enkele jaren geleden aanleiding voor een programmeerwedstrijd waarbij een computerprogramma ontworpen diende te worden dat een nieuw schilderij maakt gebaseerd op Mondriaans beroemde “Victory Boogie Woogie”.
Links de Victory-Boogie-Woogie van Mondriaan en rechts het winnende schilderij door een computer ontworpen in Mondriaan stijl.
De Victory Boogie Woogie (1942-1944) van Mondriaan is te bewonderen in het Gemeentemuseum in Den Haag als onderdeel van een grote collectie schilderijen van Mondriaan.
The Next Rembrandt
Vervolgens bekijken we onze beroemdste schilder Rambrandt van Rijn. In een vergelijkbaar experiment “The Next Rembrandt” worden schilderijen van deze meester tot in detail geanalyseerd worden. Met behulp van deze data wordt getracht de schilderstijl van Rembrandt vast te leggen en die structuren vervolgens te gebruiken om computergestuurd een nieuw schilderij te creëren. Je zou kunnen zeggen: “de perfecte Rembrandt”.
Links een door een computermodel gegenereerde hoogtemap. Hiermee worden verschillende verflagen weergegeven om de penceelstreken van Rembrandt na te bootsen. Rechts het uiteindelijke resultaat dat met geavanceerde 3D technieken geprint is.
Onderstaand een leuk promo-filmpje dat uitleg geeft bij Rembrandt project.
Voor alle details en achtergrondinformatie kun je terecht op de website van The Next Rembrandt.
Het geheim van de Meester
Tenslotte bekijken we nog een andere aanpak. Werd bij bovenstaande experimenten de computer gebruikt om een nieuw meesterwerk te creëren, bij “Het geheim van de Meester” gaat een team van topexperts de ultieme uitdaging aan: het reconstrueren van zes meest uiteenlopende Nederlandse meesterwerken.
Ontdekkingsreis
Vanuit een modern meesteratelier werkt het team van experts met geavanceerde technieken om de meesterwerken tot leven te brengen. Centraal staat de vraag: hoe deed de meester het? Zo gaat het team aan de slag met het verbranden van een koeienschedel om tot precies die kleur beenderzwart te komen die Rembrandt gebruikte. En wordt er voor een reconstructie onderzocht wat het juweel was op Vermeer’s Meisje met de parel. Uit onderzoeken is gebleken dat het geen ‘parel’ is, zoals de titel van het schilderij doet vermoeden, maar wat is het dan wel..?
Educatief programma
Het geheim van de Meester is een serie van 6 afleveringen die afgelopen periode is uitgezonden bij de publieke omroep. Onderstaand de trailer van het programma. Alle afleveringen en veel extra informatie kunt u vinden op de website van “Het geheim van één de Meester“. Leerzaam, leuk en verbluffende resultaten. Zeer aan te bevelen!
Toekomst?
Komt de volgende meesterschilder voort uit het geniale brein van een menselijk individu? Of is het een geniaal wiskundig algoritme? De toekomst zal het leren. Vooralsnog is de wetenschap slechts in staat het werk en brein van een meesterschilder te reproduceren. De kennis die dit oplevert helpt in ieder geval oude meesterwerken beter te conserveren en restaureren. Dit is belangrijk zodat ook toekomstige generaties kunnen blijven genieten van ons cultureel erfgoed.