Schilderij restauratie voor dummies

We kennen allemaal wel de goedbedoelde adviezen van oma uit de oude tijd. Zo zijn er op internet ook vele adviezen te vinden over hoe men zelf een schilderij kan restaureren of schoonmaken. Deze adviezen variëren van het gebruik van een ui, aardappel, water met een beetje zeep tot gebruik van alcohol. Nou hebben al deze producten vast een eigenschap die een schilderij op het oog ook beter kunnen doen lijken, de kans op het aanbrengen van permanente schade is echter beduidend groter.

Doe-het-zelf restauratie

Een aardappel en ui zitten vol water en kunnen de verf losweken van het doek. Ook kunnen ze krassen geven op het schilderij. Schuurmiddelen en zeep zijn gemaakt op basis van zuren en één druppel kan de kleur van de verf direct doen verdwijnen en een chemische reactie geven die nooit meer is te corrigeren.
Het gebruik van alcohol is helemaal riskant. Weliswaar gebruikt een restaurator dit middel ook, maar een leek ziet meestal het verschil niet tussen oppervlaktevuil, de laklaag of een donkere kleur verf die op de watten blijft zitten. Bij het werken met alcohol laten deze allemaal dezelfde kleur op de watten zien. Wat op het eerste oog lijkt als vuil kan in werkelijkheid de verflaag zijn die verwijderd wordt.

Onderstaand dan toch maar een typische “schilderij restauratie voor dummies” instructie-video die het schoonmaken van een schilderij doen voorstellen als het alledaagse doe-het-zelf klusje dat iedereen kan doen. Om letterlijk en figuurlijk tranen van in je ogen te krijgen…

!!!!! WAARSCHUWING! PROBEER DIT NIET ZELF THUIS !!!!!

Ecce Homo

Een ander sprekend voorbeeld is de “restauratie” van een 19^de eeuwse muurschildering door een bejaarde dame. Deze fresco “Ecce Homo” is geschilderd door kunstenaar Elias Garcia Martinez, op een muur van de “Santuario de Misericodia” kerk in het dorpje Borja in de buurt van Zaragoza, Spanje.

De hoogbejaarde vrouw, Cecilia Giménez, had het allemaal zó goed bedoeld. De vrouw kwam al haar hele leven in het kerkje boven op de heuvels van het stadje Borja. Ze trouwde er, haar twee zoons werden er gedoopt en haar zomerhuisje staat nog geen vijftig meter verderop. Dus toen ze zag dat het fresco een nieuw laagje verf kon gebruiken, besloot de hobbyschilder haar penselen te pakken. Zo kon ze geld uitsparen voor de kerk in tijden waarin het lastig is om de financiële middelen voor een dergelijke restauratie bij elkaar te krijgen.

Onderstaande foto’s tonen het lachwekkende maar vooral verwoestende resultaat van haar goede bedoelingen:

Op de linker foto is de oorspronkelijke muurschildering te zien. De middelste foto toont de fresco vlak voor de restauratie en de rechter foto vlak na restauratie.

Hoewel de kunstwereld geschokt reageerde, had de mislukte restauratie voor de lokale gemeenschap ook een onverwacht effect. De kerk is uitgegroeid tot een attractie die druk bezocht wordt door toeristen uit de hele wereld. Waar in het verleden jaarlijks ongeveer tienduizend toeristen het stadje bezochten, is dat aantal nu opgelopen tot bijna honderdduizend. Commercieel is daar slim op ingespeeld. Er is inmiddels een nieuw toeristisch center geopend dat in het teken staat van de fresco. Entreegelden komen overigens ten goede aan lokale charitatieve instellingen.

Wellicht dat van de entreegelden ooit een professionele restauratie van de fresco betaald kan worden. Hoewel de lokale commerciële belangen waarschijnlijk altijd zullen blijven prevaleren.

Onderstaand nog een leuke video over dit verhaal:

Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue

Uit bovenstaande voorbeelden moge het helder zijn dat mijn advies is om altijd een ervaren restaurator te raadplegen en diens expertise te gebruiken voordat men zelf gaat rommelen aan een schilderij. Toch kan het ook op professioneel niveau dramatisch misgaan. Een zaak die jarenlang vol in de publiciteit is geweest betrof de restauratie van het schilderij “Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue” van de kunstenaar Barnett Newman. Dit schilderij raakte in 1986 zwaar beschadigd in het Stedelijk Museum in Amsterdam nadat een verwarde bezoeker het bewerkte met een mes. Tijdens de restauratie ging het echter pas echt mis…

Het originele schilderij van Barnett Newman

Restauratie

De opdracht voor restauratie wordt gegund aan de Amerikaanse firma Goldreyer, met Daniel Goldreyer als hoofdrestaurator. De geschatte kosten van de restauratie bedragen 1 miljoen gulden. Vier jaar later is de klus geklaard en wordt het gerestaureerde schilderij onder grote belangstelling gepresenteerd aan het publiek. Al snel blijkt er iets niet te kloppen. Een officieel rapport bevestigt wat de eigen restaurator van het Stedelijk Museum al vermoedde: het doek is in z’n geheel overgeschilderd. Wat het nog erger maakt: niet alleen is voor de overschildering een andere kleur rood gebruikt, maar ook xyleen, een oplosmiddel dat de oorspronkelijke olieverf zou aantasten. Dit leidt tot de dramatische conclusie dat de overschildering niet meer ongedaan te maken is. Dit druist in tegen de eis van ‘reversibiliteit’. Meer over de ethiek van schilderij restauratie is te vinden in mijn blog over Rembrandt.

Het zwaar beschadigde schilderij van Barnett Newman

Modder gooien

Wat volgt is een jarenlange ordinaire juridische strijd waarbij partijen lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. Het Museum claimt een schadebedrag vanwege de geleverde wanprestatie. restaurator wijst alle aansprakelijkheid af en eist een groot schadebedrag vanwege reputatieschade. Pas vele jaren later schikt de gemeente Amsterdam de zaak omdat langer doorprocederen nog meer geld zou gaan kosten.

Uit angst voor nieuwe schadeclaims is het forensisch onderzoek van het Gerechtelijk Laboratorium jarenlang in een kluis blijven liggen. Enkele jaren geleden is het rapport eindelijk openbaar gemaakt. Het rapport bevestigt alle eerdere vermoedens: de restauratie was broddelwerk. Het schilderij is nog slechts een enkele keer te zien geweest in een tijdelijke tentoonstelling. Het kunstwerk zal ‘voor altijd vernietigd zijn’.